ศึกษากระบวนการย้อมผ้าม่อฮ้อมโดยใช้ดินแดงเป็นสารช่วยยึดติด
- ชื่อนักเรียนผู้จัดทำโครงงานวิทยาศาสตร์
ปฐมพร แหวนเพชร, อาริสา ทักษิณ
- อาจารย์ที่ปรึกษาโครงงานวิทยาศาสตร์
สุวิภา เกตุทัต
- โรงเรียนที่กำกับดูแลโครงงานวิทยาศาสตร์
- ปีที่จัดทำโครงงานวิทยาศาสตร์
บทคัดย่อโครงงานวิทยาศาสตร์
ผ้าหม้อห้อม เป็นชื่อของผ้าย้อมพื้นเมืองสีกรมท่า ที่เป็นเอกลักษณ์และศิลปวัฒนธรรมของชาวล้านนา ในอดีตผ้าหม้อห้อมเป็นผ้าฝ้ายทอมือที่นำดอกฝ้ายสีขาวมาทำเป็นเส้นด้ายแล้วทอเป็นผ้าพื้นสีขาว จากนั้นจึงนำไปย้อมในน้ำห้อมที่ได้จากการหมักลำต้นของต้นห้อมไว้ในหม้อ (ภาวินี อินทวิวัฒน์, 2555) ซึ่งในการย้อมเพื่อให้ได้สีครามที่เข้มตามต้องการนั้นจะต้องใช้เวลาในการย้อมซ้ำหลายๆ ครั้งทำให้เสียเวลาในการย้อมมาก และเมื่อนำไปซักจะพบว่าผ้าหม้อห้อมจะตกสีทำให้ผ้าที่ซักรวมอยู่ด้วยเกิดความเสียหาย (ชัยวัฒน์ แก้วคล้ายขจรศิริ, ม.ป.ป.)
การย้อมผ้าด้วยสีจากธรรมชาติส่วนใหญ่แล้วสีย้อมจะไม่มีความคงทนเกาะติดกับเส้นใยฝ้าย เนื่องจากโครงสร้างของเส้นใยฝ้าย ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมีการใช้สารช่วยให้สีติดที่จะทำหน้าที่เป็นตัวกลางในการยึดสีย้อมให้ติดกับเส้นใยฝ้าย ซึ่งสารช่วยให้สีติดบางชนิดก็ก่อให้เกิดสีได้ด้วยเช่นกัน
(ภัทรานิฏ ศรีสำราญ,2558) ซึ่งสารช่วยติด หรือสารช่วยย้อม (Mordant) เป็นสารเคมีหรือสารจากธรรมชาติที่ใช้ในการย้อมสีธรรมชาติเพื่อช่วยให้เส้นใยดูดซับสีและยึดเกาะกับเส้นใยได้ดียิ่งขึ้น (สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2550) ซึ่งสารเหล่านี้นอกจากจะเป็นตัวยึดสี และเพิ่มการติดสีในเส้นใยและ ยังช่วยเปลี่ยนเฉดสีให้เข้มขึ้นจางลงหรือช่วยให้สีสว่างสดใสขึ้นหรือหม่นลง (พรสุดา เหมาชัย และคณะ, 2556) ซึ่งหากต้องการให้ผ้าฝ้ายมีสีเข้มขึ้นควรย้อมทับด้วยเหล็กหรือโครมหากต้องการเพิ่มความคงทนของสีต่อแสงและความคงทนของสีต่อการซักด้านการเปลี่ยนสีควรย้อมทับด้วย สารส้ม โครม หรือดีบุกและ หากต้องการเพิ่มความคงทนของสีต่อการซักด้านการเปื้อนสีควรย้อมทับด้วยโครม ดีบุก เหล็ก หรือสารส้ม KAl(SO4)2 (กชกร สกุลบริสุทธิ์, 2559)
ดินแดงเป็นดินสีแดง สาเหตุเนื่องจากมีปริมาณเหล็กออกไซด์สูง ดินแดงพบมากในภาคต่าง ๆ ของประเทศส่วนใหญ่ใช้ถมทำพื้นฐานในการสร้างถนนมากกว่าการใช้ประโยชน์ด้านเกษรกรรม (กรมวิทยาศาสตร์บริการ, 2523) นอกจากนี้สีของดินที่มีสีเหลืองหรือสีแดงของดินส่วนใหญ่จะเป็นสีออกไซด์ของเหล็กแสดงถึงการที่ดินมีพัฒนาการสูงผ่านกระบวนการผุพังสลายตัวมานานเป็นดินที่สามารถระบายน้ำได้ดีแต่มักจะมีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ ดินสีเหลืองแสดงว่าดินมีออกไซด์ของเหล็กที่มีน้ำเป็นองค์ประกอบ ส่วนดินสีแดงจะเป็นดินที่ออกไซด์ของเหล็กไม่มีน้ำเป็นองค์ประกอบ (คู่มือการพัฒนาที่ดิน กรมพัฒนาที่ดิน, ม.ป.ป.)
จากสมบัติของดินแดงข้างต้น ผู้จัดทำจึงสนใจที่จะศึกษาการนำดินแดงมาใช้ในการศึกษาการช่วยให้สีหม้อห้อมยึดติดได้ดีกับผ้าฝ้าย เนื่องจากในดินแดงมีออกไซด์ของเหล็กเป็นองค์ประกอบมาใช้เป็นตัวช่วยในการติดสีของผ้าหม้อห้อมและให้ผ้าหม้อห้อมมีความทนทานต่อการซักและรีดเพื่อเป็นแนวทางในการใช้สารช่วยติดสีของผ้าหม้อห้อมจากธรรมชาติและทำให้ผ้าหม้อห้อมสามารถทนทานต่อการซัก รีดและตากแดดได้มากยิ่งขึ้น