คำซ้อน
คำซ้อน เกิดจากการนำคำมูลที่มีความหมายเหมือนหรือใกล้เคียงกันมาเขียนซ้อนกัน และเกิดเป็นความหมายใหม่ หรือใกล้เคียงความหมายเดิม
ลักษณะของคำซ้อน
คำซ้อนมี 2 ลักษณะ คือ คำซ้อนเสียง และคำซ้อนความหมาย
ข้อสังเกตคำซ้อนเสียง
คำที่นำมาซ้อนเสียงกันอาจมีความหมายหรือไม่มีความหมายก็ได้ เช่น จอแจ จิจ๊ะ ยู่ยี่
มักใช้พยัญชนะต้นตัวเดียวกัน หรือเป็นอักษรคู่กัน เช่น กุ๊กกิ๊ก งอแง นัวเนีย รุ่งริ่ง
พยางค์ต้น และพยางค์ท้าย ใช้สระและตัวสะกดต่างกัน เช่น กรีดกราย ยับเยิน บอบบาง มอมแมม
คำมูลนำมาประกอบกันทำให้เป็นคำซ้อนเสียงอาจมีความหมายหรือไม่มีความหมายก็ได้ ซึ่งมักใช้พยัญชนะต้นตัวเดียวกันหรือเป็นอักษรคู่กัน เช่น ร่อแร่ (ร่อ+แร่ ใช้พยัญชนะต้น “ร” )
ข้อสังเกตคำซ้อนความหมาย
คำที่นำมาเป็นคำซ้อน จะเป็นคำไทยแท้ หรือภาษาต่างประเทศ เช่น ภาษาบาลี สันสกฤต เขมร จีน อังกฤษ ฯลฯ ก็ได้
คำซ้อนความหมายจะมีคำซ้อนตั้งแต่ 2 คำ 4 คำ และ 6 คำ ก็ได้
คำซ้อน 2 คำ มักเป็นคำนาม และคำกริยา เช่น บ้านเรือน ทอดทิ้ง
ถ้าคำซ้อนที่มี 4 คำ ขึ้นไป มักมีสัมผัสหรือคำคล้องจองอยู่ตรงกลางคำ เช่น ข้าวยากหมากแพง จับมือถือแขน ขิงก็ราข่าก็แรง จับไม่ได้ไล่ไม่ทัน ล้มหมอนนอนเสื่อ ปวดหัวตัวร้อน หมูเห็ดเป็ดไก่
คำซ้อนบางคำมักนำมาใช้เป็นสำนวน เช่น ขิงก็ราข่าก็แรง
คำไทยกับคำภาษาต่างประเทศ
คำที่เขียนเป็นคำซ้อน จะนำคำมูลที่เป็นภาษาใดก็ได้มาเขียนเป็นคำซ้อน คำไทยกับคำภาษาต่างประเทศ หรือแม้แต่คำที่เป็นภาษาต่างประเทศทั้งหมดก็นำมาเป็นคำซ้อนได้ เช่น ภาษาบาลี สันสกฤต จีน เขมร อังกฤษ ดังนี้
1. คำซ้อนที่เกิดจากคำไทยกับคำไทย
บ้านเรือน มาจาก บ้าน (คำไทย) + เรือน (คำไทย)
ข้าวปลา มาจาก ข้าว (คำไทย) + ปลา (คำไทย)
2.คำซ้อนที่เกิดจากคำไทยกับคำภาษาเขมร หรือ เขมรกับ คำไทย
โง่เขลา มาจาก โง่ (คำไทย) + เขลา (เขมร)
ทรวงอก มาจาก ทรวง (เขมร) + อก (คำไทย)
3.คำซ้อนที่เกิดจากคำไทยกับ คำภาษาอังกฤษ
แบบฟอร์ม มาจาก แบบ (คำไทย) + ฟอร์ม (อังกฤษ)
เสื้อเชิ้ต มาจาก เสื้อ (คำไทย) + เชิ้ต (อังกฤษ)
4. คำซ้อนที่เกิดจากคำเขมร กับคำเขมร
สนุกสนาน มาจาก สนุก (เขมร) + สนาน (เขมร)
อาจหาญ มาจาก อาจ (เขมร) + หาญ (เขมร)
สงบเสงี่ยม มาจาก สงบ (เขมร) + เสงี่ยม (เขมร)
5.คำซ้อนที่เกิดจากภาษาสันสกฤต กับภาษาสันสกฤต
ศักดิ์ศรี มาจาก ศักดิ์ (สันสกฤต) + ศรี (สันสกฤต)
เคราะห์กรรม มาจาก เคราะห์ (สันสกฤต) + กรรม (สันสกฤต)
6. คำซ้อนที่เกิดจากภาษาบาลี กับภาษาบาลี
รูปภาพ มาจาก รูป (บาลี) + ภาพ (บาลี)
กฎเกณฑ์ มาจาก กฎ (บาลี) + เกณฑ์ (บาลี)
7. คำซ้อนที่เกิดจากภาษาสันสกฤต กับภาษาบาลี
ฤกษ์ยาม มาจาก ฤกษ์ (สันสกฤต) + ยาม (บาลี)
ฤดูกาล มาจาก ฤดู (สันสกฤต) + กาล (บาลี)
ตัวอย่างคำซ้อนเสียง
กรีดกราย กุ๊กกิ๊ก กระเง้ากระงอด กระงกกระเงิ่น ขีดเขียน คึกคัก คับขัน เคว้งคว้าง เตาะแตะ ซุบซิบ จู๋จี๋ จอแจ จิจ๊ะ งอแง ชิชะ นัวเนีย รุ่งริ่ง รุงรัง ร่อแร่ ถากถาง ฟูมฟาย ฟูมฟัก ฟุ่มเฟือย ฝึกฝน มอมแมม ยู่ยี่ โลเล ยับเยิน ยิบยับ ยุ่มย่าม ยักย้าย ยับยั้ง ทาบทาม บอบบาง โหรงเหรง หมิ่นเหม่ อึกอัก อุ้ยอ้าย
ตัวอย่างคำซ้อนความหมาย
หมวด ก.
ก่อสร้าง เกินเลย กิจธุระ กดขี่ กู้ยืม กู้หนี้ยืมสิน กักตุน กฎเกณฑ์
หมวด ข.
ขัดถู ข้าวปลา แข็งขัน ขับไล่ ข้าวปลาอาหาร ขิงก็ราข่าก็แรง
หมวด ค.
คัดเลือก คุณโทษ เค้ามูล โคตรเหง้า เคราะห์กรรม ค่ำคืน เค้ามูล โคลนตม
หมวด จ.
จิตใจ แจกจ่าย ใจคอ เจ็บไข้ เจ็บไข้ได้ป่วย จับมือถือแขน เจริญรุ่งเรือง
หมวด ด.
ดูแล ดุร้าย ดีชั่ว ได้เสีย เดินเหิน ดูดดื่ม
หมวด ต.
ต้มตุ๋น ตกหล่น ตักตวง ตัวตน ตำหนิติเตียน ตรอกซอกซอย
หมวด ถ.
ถ้วยชาม ถนนหนทาง ถ้อยคำ
หมวด ท.
ทรัพย์สิน ทบทวน ทุบตี ทรัพย์สิน ทิศทาง ทะลุปรุโปร่ง
หมวด น.
เนื้อตัว น้ำหูน้ำตา แน่วแน่
หมวด บ.
บากบั่น บ้านเรือน บาปบุญ บีบคั้น บกพร่อง บ่าวไพร่
หมวด ป.
ปวดหัวตัวร้อน ป่าดง เปลี่ยนแปลง ปากหวานก้นเปรี้ยว ปกป้องคุ้มครอง ปรึกษาหารือ
หมวด ผ.
ผลได้ผลเสีย ผูกพัน ผดผื่น ผีสาง แผ่วเบา
หมวด พ.
พี่น้อง พงไพร พบปะ พลาดพลั้ง เพาะปลูก พรรคพวก
หมวด ล.
ลูกหลาน เลิกรา เลวทราม
หมวด ร.
ร่างกาย รูปร่าง รูปภาพ ร่วมทุกข์ร่วมสุข
หมวด ส.
เสื่อสาด เสื้อผ้า สร้างสรรค์ สนุกสนาน เสนียดจัญไร สูญหาย เสบียงอาหาร
หมวด ม.
มืดค่ำ มูมมาม มุ่งหมาย มอดม้วย มัวหมอง
หมวด ห.
หนักนิดเบาหน่อย หมูเห็ดเป็ดไก่ เหนื่อยหน่าย หลับนอน
หมวด อ.
อดตาหลับขับตานอน อาจหาญ อุดมสมบูรณ์