พระจันทกุมาร
พระพุทธเจ้าได้ตรัสเล่าเรื่องพระจันทกุมารนี้ขึ้นเมื่อครั้งที่ภิกษุทั้งหลายประชุมสนทนากันในธรรมสภาถึงเรื่องที่พระเทวทัตสั่งให้นายขมังธนูลอบปลงพระชนม์พระพุทธองค์ แต่นายขมังธนูทั้งหลายเหล่านั้นกลับได้สำนึกและออกบวชเป็นพระสาวกทั้งสิ้น พระพุทธองค์ได้ทรงเล่าว่าในชาติก่อน ๆ พระเทวทัตก็ได้เคยพยายามจะทำร้ายพระองค์มาแล้ว แล้วก็ตรัสเล่าเรื่องพระจันทกุมารดังนี้
ครั้งหนึ่งในอดีตกาลนั้นเมืองพาราณสีมีชื่อเรียกว่า ปุปผวดีและมีพระเจ้าเอกราชเป็นพระราชาผู้ครองเมือง พระองค์มีพระราชโอรสชื่อจันทกุมารเป็นอุปราช และมีพราหมณ์ชื่อกัณฑหาลเป็นปุโรหิตและเป็นผู้ทรงอำนาจในการตัดสินคดีความ แต่กัณฑหาลผู้นี้มิได้ตั้งอยู่ในความยุติธรรม รับสินบนอยู่เป็นประจำ จนพระจันทกุมารได้ทราบเรื่องจึงเรียกคดีมาตัดสินเสียเอง เมื่อพระเจ้าเอกราชทรงทราบจึงได้มอบให้พระจันทกุมารมีอำนาจสิทธิ์ขาดในการตัดสินคดี กัณฑหาลเมื่อหมดอำนาจด้านนี้ลงก็เกิดความโกรธและอาฆาตพระจันทกุมารหาโอกาสจะแก้แค้นอยู่เสมอ อยู่มาคราวหนึ่งพระเจ้าเอกราชทรงสุบินเห็นภาพในสรวงสวรรค์ ก็ทรงเกิดความปรารถนาที่จะไป ณ ที่นั้น จึงถามกัณฑหาลว่า ทำอย่างไรพระองค์จึงจะได้ไปสวรรค์ กัณฑหาลได้ช่องจะแก้แค้นพระจันทกุมาร จึงทูลแนะให้พระเจ้าเอกราชกระทำพิธีบูชายัญพระราชโอรส พระมเหสี ชาวเมืองที่เป็นเศรษฐี โคขาวปลอดและม้าอย่างละ๔ พระเจ้าเอกราชทรงเชื่อก็ให้จัดเตรียมพิธีและเอาตัวบุคคลที่จะต้องทำการบูชายัญมายัง ณ ที่ๆ เตรียมไว้ พระจันทกุมารรู้ทันความคิดของกัณฑหาลจึงทูลขอชีวิตจากพระบิดาจนพระเจ้าเอกราชพระทัยอ่อน ให้เลิกพิธีเสีย กัณฑหาลรู้ก็รีบไปทูลยุยงจนพระเจ้าเอกราชเปลี่ยนพระทัย ให้จับบุคคลเหล่านั้นมาใหม่ พระจันทกุมารก็ทำให้พระบิดาพระทัยอ่อนปล่อยตัวอีก แต่กัณฑหาลก็ทูลยุยงให้จับตัวมาอีกเป็นอย่างนี้ถึงสามครั้งจนกัณฑหาลเกรงว่าจะเสียการ จึงทูลให้พระเจ้าเอกราชทรงเริ่มพิธีเสียเลย และคราวนี้จึงไม่มีใครสามารถทำให้พระเจ้าเอกราชพระทัยอ่อนลงได้อีก นางจันทาเทวีพระอัครชายาของพระจันทกุมารจึงได้กระทำสัจจกิริยาขอให้เทวดาและภูตผีปีศาจทั้งหลายมาช่วยให้พระจันทกุมารพ้นจากอำนาจศัตรู ด้วยอำนาจแห่งสัจจกิริยา ทำให้เสียงวิงวอนของนางดังขึ้นไปถึงพระกรรณท้าวสักกะเทวราช ท้าวสักกะเทวราชจึงลงมาปรากฏกายบังคับพระเจ้าเอกราชให้ปลดปล่อยบุคคลที่จะถูกกระทำการบูชายัญทั้งหมด ทั้งพระเจ้าเอกราชและพราหมณ์กัณฑหาลตกใจรีบปล่อยบุคคลทั้งหมดจากเครื่องจองจำ แล้วจากนั้นกัณฑหาลก็ถูกประชาทัณฑ์ตายลง ณ ที่นั้น แต่ส่วนพระเจ้าเอกราชนั้นพระจันทกุมารทรงปกป้องไว้ จึงเพียงแต่ถูกปลดจากการเป็นพระราชามาเป็นคนจัณฑาล อาศัยอยู่นอกเมืองแล้วชาวเมืองก็พร้อมใจกันยกพระจันทกุมารขึ้นครองราชย์สืบไป พระจันทกุมารทรงปกครองประชาราษฎร์ด้วยความเป็นธรรม และเสด็จออกไปทรงเยี่ยมเยียนพระบิดาอย่างสม่ำเสมอ เมื่อสิ้นพระชนม์แล้ว พระจันทกุมารก็ได้ไปเกิดในเทวโลก ส่วนกัณฑหาลนั้นก็ไปเกิดในนรก